Op 8 februari 2012 zal Maxima de Machiavelliprijs in ontvangst mogen nemen. Ze krijgt deze prijs vanwege haar uitzonderlijke communicatieve kwaliteiten waarmee ze het draagvlak als symbool van de eenheid van de monarchie heeft verstevigd. Maar, wie en wat is Macchiavelli.
Machiavelli leefde van 1429 tot 1527. Hij was staatsman, filosoof en kunstenaar. Vanuit de werken van Machiavelli is het Macchiavellisme ontstaan. Hieronder moet worden verstaan dat de burgers de zedelijke normen en waarden in acht moeten nemen, maar dat het staatshoofd, de koning, daar geen rekening mee hoeft te houden. Het staatshoofd, koning of heerser mag alle middelen gebruiken om zijn macht te versterken. Een algemene uitspraak is “het doel heiligt de middelen”. In de tijd van de Hugenoten wordt wel gesproken van de godsdienst van Machiavelli. Verschillende auteurs hebben zich daar over uitgesproken.
In “speurtocht door de eeuwen” van Prof. Dr. J.J. Roorda lezen we dat de eindfase van de Italiaanse renaissance zeer verward was. Schaduwzijden waren losbandigheid, gemeenheid in de politiek, Machiavellisme. In het boek ‘Il Principe’ (De Vorst) beschrijft Machiavelli dat de vorst niet bang moet zijn afgerekend te worden op zijn ondeugden. Hij vindt dat verschillende ondeugden, zoals gierigheid, wreedheid en onbetrouwbaarheid heel nuttig kunnen zijn voor de heerser, al kan het gebruik van deugden ook geen kwaad met het oog op het doel wat bereikt moet worden. In de inleiding tot het Staatsrecht van Prof. Mr. C.W.van der Pot heeft Machiavelli een belangrijke plaats ingenomen en niet omdat zijn visie en leer in onze tijd ondenkbaar zouden zijn. Zo lezen we dat het loffelijk is als de vorst zich aan afspraken houdt maar dat het evenzeer mogelijk is dat de vorst er geen bezwaar in ziet degenen die hem vertrouwen te bedriegen. Een koning moet per definitie onbetrouwbaar kunnen en willen zijn wil hij in alle omstandigheden zijn macht behouden. Een koning kan zich dus niet veroorloven alle deugden te betrachten omdat het belang van zelfhandhaving hem zal verplichten de wetten van menselijkheid te schenden. Normen en waarden, betrouwbaarheid, eerlijkheid komen in het boekje van de macht niet voor.
Machiavellisme komt in de wereld nog steeds voor. Landen als Noord Korea en bv destijds het regime van Videla/Zorreguieta in Argentinië kenmerken zich door extreem Machiavellisme. Het Machiavellisme plaatst de monarch op een voetstuk waarbij de koning alle middelen mag gebruiken om de macht te behouden. Het Machiavellisme heeft in de historie veel betekend voor monarchen en heersers. In onze tijd is Machiavellisme nog steeds de drijfveer van de erfelijke koning om de macht te behouden. Geheimhouding, de macht van het Noordeinde, alle gegevens welke kunnen leiden naar de rol van de koningin in de regering worden systematisch aan de openbaarheid onthouden, zoals het geheim regeren van Beatrix met Mark Rutte op maandag. Het gebruik van deugden is bij Maxima een georganiseerd PR offensief, maar let op, als de vos de passie preekt, boer pas op je kippen. Machiavellisme is Maxima niet vreemd . Ze groeide op in een cultuur waar de slechte kanten van de leer van Machiavelli gemeen goed waren.
Moet Maxima de prijs in ontvangst nemen? Als ze begrip heeft voor het Machiavellisme, ook nog van het regime van Videla/Zorreguieta, dan neemt ze deprijs in ontvangst. Als ze zich daarvan distantieert en er afstand van neemt dan weigert ze de prijs.
Dirk Verbaan. Leraar Staatsinrichting MO.