Majesteitsschennis. Alleen het woord al doet menig cabaretier en cartoonist het water in de mond lopen. De Oranjes genieten als enige familie in Nederland dankzij een speciale wet bescherming tegen belediging, en die uitzonderingspositie is voor een aantal recalcitrante onderdanen reden genoeg om het staatshoofd en haar familie bij tijd en wijle eens lekker te krenken. Daarmee overtreden ze een wet uit de voorvorige eeuw. Het Wetboek van Strafrecht bepaalt in Artikel 111 dat ‘opzettelijke belediging’ van de Koning een gevangenisstraf van maximaal vijf jaar op kan leveren. Artikel 112 verbiedt ons de echtgenoot van de Koning en zijn ‘vermoedelijke’ troonopvolger en diens echtgenoot te beledigen. Dat geldt blijkbaar als iets minder erg, want de maximumstraf valt hier een jaartje lager uit. Maar het kan ook een geldboete van ten hoogste 11.250 euro betekenen.
Belediging in geschrifte of afbeelding wordt in een apart wetsartikel verboden. Het mooie voor de Oranjes is dat ze er niets voor hoeven te doen om een treiteraar achter de tralies te krijgen of hem door middel van een boete flink een poot uit te draaien. Justitie bepaalt of er wel dan niet wordt vervolgd.
Dat ligt in België anders. Majesteitsschennis als zodanig is daar niet strafbaar – onze buren hechten kennelijk iets meer aan de vrijheid van meningsuiting – maar de Koning kan wel als privépersoon een aanklacht indienen tegen laster. Met andere woorden: zoals iedereen dat kan doen. Koning Albert II moet dus in tegenstelling tot koningin Beatrix en haar familieleden als gewoon burger actie ondernemen tegen iemand die de pest aan hem heeft of eenvoudigweg de monarchie een achterhaald instituut vindt. Is majesteitsschennis een kwestie van vrije meningsuiting? Dat is aan de rechter, maar als hij je ongezouten kritiek op de enige familie in Nederland wier rechten in speciale wetten zijn geregeld als grievend beoordeelt, ben je wel de pineut.
Seintjes van boven
In vergelijking met België roept het Nederlandse systeem een aantal vragen op.
Wie bepaalt wat majesteitsschennis is? De koning en zijn opvolger plus hun echtgenoten hoeven niets te doen. Het is aan het Openbaar Ministerie daarover te beslissen. Dat geeft een nare bijsmaak, omdat niet duidelijk is hoe een aanklacht gestalte krijgt. Komt er een seintje binnen – Beatrix en haar naasten kennen daartoe ongetwijfeld de juiste wegen – of wil iemand bij het OM een wit voetje halen bij het koningshuis? We weten het niet, maar wat we wel kunnen constateren is dat het Nederlandse beleid bol staat van de willekeur.
Tegenwoordig lijkt de trend te zijn dat bekende Nederlanders met een aversie tegen de monarchie vrijuit gaan als ze zich ‒ zoals Hans Teeuwen ‒ eens lekker verbaal uitleven. Maar niet-BN’ers zijn de klos. Erwin Lensink bijvoorbeeld, beter bekend als de man die een waxinelichthouder naar de gouden koets gooide, werd onevenredig zwaar aangepakt. Tijdens zijn roemruchte worp op Prinsjesdag 2010 maakte hij de inzittenden van de koets luidkeels uit voor ‘landverraders’ en ‘nazi’s’. De Winterswijker, bij wiens aanhouding opmerkelijk genoeg al direct kon worden vermeld dat hij geestelijk gestoord was, werd niet alleen veroordeeld voor het beledigen van de koningin, Willem-Alexander en Máxima, maar ook voor vernieling van de gouden koets en poging tot mishandeling van twee lakeien die ernaast liepen. De koets liep echter geen schrammetje op en de beide lakeien evenmin.
Lensink hoefde niet de cel in omdat hij door de rechter ontoerekeningsvatbaar werd verklaard. De man moet echter wel een verplichte psychiatrische behandeling ondergaan, die tot op de dag van vandaag voortduurt in de extra beveiligde gevangenis te Vught.
Beatrix lijkt het met deze absurde gang van zaken eens te zijn; anders had ze middels de hierboven aangehaalde ‘juiste wegen’ wel laten weten dat het best een tikje minder voortvarend mocht. Dat heeft ze kennelijk niet gedaan, terwijl we toch weten dat ze zich graag bemoeit met dingen die haar niet bevallen. Neem de affaire Margarita-Edwin de Roy van Zuydewijn. Toen gingen instanties – na een seintje uit hoger sferen ‒ zich te buiten aan serviliteit jegens de Majesteit en werden zonder blikken of blozen wetten overtreden.
Vergeleken met de waxineman kwam de socialist Ferdinand Domela Nieuwenhuis er in 1886 genadig van af. De aanklacht tegen hem luidde dat hij de koning op een boosaardige manier in het openbaar had belasterd, gehoond en gesmaad. Hij werd tot een jaar cel veroordeeld. Zijn vriend, de publicist Jozef Alexander Cohen, kreeg niet veel later een halfjaar opgelegd omdat hij Willem III voor gorilla had uitgemaakt.
LuckyTV
De tijd van geruchtmakende veroordelingen voor majesteitsschennis leken even tot het grijze verleden te behoren. In 2007 werd een zaak tegen een 17-jarige journaliste van het internetmagazine Spunk geseponeerd. Ze stond met een T-shirt voorzien van de opdruk ‘Beatrix is een hoer’ op de Dam. Met haar optreden wilde ze een discussie uitlokken, maar de rechter liet zich daartoe niet verleiden en stuurde haar ongestraft naar huis. Ongeveer tegelijkertijd veroordeelde de rechtbank in Amsterdam een man tot een boete van 400 euro omdat hij Beatrix had beledigd. Het een is niet erger dan het ander, zou je als argeloze waarnemer zeggen, maar het verschil was wel dat de journaliste toegang had tot de media. En daar moet je als moderne monarch rekening mee houden.
In 1968 kreeg Willem Holtrop voor zijn spotprent van Juliana als prostituee achter een raam op de Wallen een boete van 250 gulden. Goedkoop was een bezoekje aan de toenmalige koningin niet, want volgens het prijskaartje deed ze niets onder de 5,2 miljoen. Holtrop verklaarde dat hij met zijn prent had willen protesteren tegen de kosten van de monarchie. De cartoon stond afgedrukt in het satirische provopamflet God, Nederland en Oranje, dat in de kelder van de woning van de componist Peter Schat werd gedrukt. Schat werd na een boel gedoe en zeer tegen de zin van het OM vrijgesproken. Herman Amptmeijer, een provo die het pamflet had verspreid, ging dertig dagen de cel in.
Bekende persoonlijkheden kregen er toen nog behoorlijk van langs als ze de draak staken met de Majesteit of haar familie. Dat lijkt nu te zijn veranderd. Hans Teeuwen kan zich tegenwoordig veel veroorloven en doet dat met uitgesproken plezier ‒ zonder dat het tot ingrijpen van justitie leidt. LuckyTV doet dat eveneens.
LuckyTV is een soort visuele column aan het einde van het tv-programma De Wereld Draait Door. Er wordt gemanipuleerd en gemonteerd dat het een lieve lust is. De resultaten zijn niet zelden hilarisch, vooropgesteld natuurlijk dat de mensen die op de hak worden genomen niet je allerbeste vrienden zijn. In januari 2012 was er veel commotie over een filmpje waarin koningin Beatrix, de vermoedelijke troonopvolger en diens vrouw een hoofdrol speelden. Aanleiding was het staatsbezoek van de familie aan een moskee in Oman waar de koningin een hoofddoekje over haar gewone hoofddeksel had gedrapeerd. De familie past zich altijd aan de plaatselijke gebruiken aan, sprak een ernstige voice-over namens minister Uri Rosenthal. Toen zagen we Beatrix met oudste zoon en schoondochter op bezoek in Nieuw-Guinea. Volgens de RVD is het aanpassen aan lokale kledingvoorschriften gebruikelijk. Ter illustratie werden een filmpje en enkele foto’s getoond waaruit bleek dat de vorstin zich inderdaad vergaand aan de kledinggewoontes van de Papoea’s had aangepast ‒ voor zover er althans nog van kleding kon worden gesproken. De koningin droeg slechts een guitig rozerood baretje, maar verder was er geen spoor van enige kledij te zien.
Willem-Alexander huppelde ontspannen rond in een peniskoker die er ondanks zijn leeftijd uitzag alsof hij buitengewoon optimistisch op de groei was gekocht. Ook Máxima nam deel aan de lokale rituelen. Ze stond naakt vastgebonden aan een soort totempaal, waaromheen een aantal opgewonden en gemaskerde Papoea’s een vreugdedansje uitvoerden. Haar gezicht bleef overigens buiten beeld. De ‘foto’ was van achteren genomen, zodat vooral haar geboeide handen achter de totempaal te zien waren. Er volgden woedende reacties, maar de man achter LuckyTV, Sander van de Pavert, kwam ermee weg. Net als Hans Teeuwen.
Nieuwe trend
Een try-out in de Koninklijke Schouwburg in Den Haag inspireerde Teeuwen spontaan tot een scène in zijn programma Industry of love die aangiftegeile burgers natte dromen moet hebben bezorgd. Teeuwen begint met te vertellen hoe hij de koningin anaal had genomen en dat hij de nog nagenietende koningin toen had bevolen: ‘Majesteit, ga eens bier halen!’ Op zulke momenten was Beatrix, zo zei Teeuwen, ‘ook mijn koningin’. Na Beatrix een geile slet te hebben genoemd, begon hij een suggestief stukje op te voeren dat niets aan de seksuele verbeelding overliet. Hij vond het ongelooflijk, liet hij zich tussen de bedrijven door ontvallen, dat er tegenwoordig totaal geen respect meer voor het koningshuis bestond.
De scène werd een hit op YouTube en Teeuwen kwam er net als Van de Pavert mee weg. Toch gingen beiden vele malen verder dan de spotprent van Willem Holtrop over Juliana als dure prostituee, of die van Aat Veldhoen uit 1975 die nog vele malen grover was. Veldhoen beeldde Juliana af in een triootje met Joop den Uyl en burgemeester Ivo Samkalden van Amsterdam. Op de achtergrond bevredigt minister van Buitenlandse Zaken Joseph Luns een ezel, terwijl een naakte Claus met een hakenkruis om zijn rechterarm glimlachend toekijkt.
Velthoen werd gesommeerd zich op het politiebureau te melden, maar er volgde geen aanklacht.
De vraag is waarom justitie soms wel en soms niet ingrijpt. Het ligt niet altijd aan de vrees om een bekende persoonlijkheid te arresteren en te berechten. Domela Nieuwenhuis en Cohen waren in hun tijd ook BN’ers, maar het was eveneens een andere tijd. In de jaren zestig, toen de strijd tussen provo en het gezag volop woedde, kregen Holtrop en Amptmeier nog straf. Aat Velthoen echter kreeg midden jaren zeventig gevangenisstraf noch boete. Daarmee leek de nieuwe trend te zijn gezet. Van de Pavert en Teeuwen werden zelfs niet eens meer gesommeerd, maar een sloeber als waxineman Lensink moest het ontgelden.
Er wordt dus nog weleens een daad gesteld door het OM, maar dan heel selectief. Stel je voor dat Van de Pavert voor de rechter was gesleurd wegens majesteitsschennis. Dan zou het filmpje ter zitting zijn vertoond en dankzij een handige advocaat waarschijnlijk vele malen zijn hervertoond ‒ steeds weer om een bepaald aspect te belichten, te duiden of te ontkrachten. Het zou ook herhaaldelijk via de media en internet te zien zijn geweest, wat voor de autoriteiten een nachtmerrie moet zijn.
Ongemakkelijke situaties
Van de Pavert zou ongetwijfeld de lachers op zijn hand hebben gekregen en daarmee het OM het nakijken hebben gegeven. Publicitair gezien zouden die de grote verliezer zijn, en de RVD en het koningshuis al evenzeer. Zo’n zaak valt eenvoudigweg niet te winnen. Meer dan een Pyrrhusoverwinning viel er niet te behalen, en daar zitten ze in Den Haag niet op te wachten.
Bij Hans Teeuwen ligt het in principe niet anders, al ging zijn show vele malen verder dan het filmpje van LuckyTV. Een vertoning in de rechtszaal – die erbij hoort – zal buitengewoon ongemakkelijke situaties opleveren. Ook in dat geval worden ongetwijfeld fragmenten uitgezonden. Voor het OM valt daar geen eer aan te beleven.
Bekende Nederlanders kunnen zich dus veroorloven Artikel 111 en 112 aan hun laars te lappen. Onbekende Nederlanders moeten dankzij overijverige justitieambtenaren nog steeds brommen.