Rutte, zo bleek, wil de monarchie laten voor wat zij is. Hij beroept zich daarbij op Thorbecke, een illustere liberale grootheid uit het verleden. De vraag is of dit terecht is.
De grondwet die Thorbecke in 1848 schreef vestigde in Nederland de ‘constitutionele monarchie’; iets waar we nu, 150 jaar later, volgens Rutte althans het beste aan vast kunnen houden. Thorbecke was immers ook liberaal.
De weigering van Rutte om de monarchie te willen hervormen lijkt me niet te passen in het liberale gedachtegoed enis zeker niet iets dat past in de geest van Thorbecke. Een grotere hervormer van de monarchie heeft Nederland niet gekend.
Toen de door Thorbecke geschreven grondwet nog een ontwerp was stelde de liberale voorhoede voor om dit ontwerp aan de kiezers voor te leggen. Dit voorstel ging voor de toenmalige verhoudingen zo ver dat het zelfs in leberale kring weerstanden opriep. De belangrijkste tegenstand tegen het ontwerp kwam in die tijd van Schimmelpenninck; een conservatieve minister die in de perikelen rond het ontwerp aftrad als minister. De reden die hij aangaf was dat het ontwerp voor de grondwet van Thorbecke onaanvaardbaar was. In zijn idee was dit ontwerp ‘anti-monarchaal’ en zou het tot een republiek leiden. Wat heeft deze man zich indertijd vergist en je zou je meteen af kunnen vragen wat er over is van de kracht die het liberalisme toen vertegenwoordigde. Eerlijkheidshalve moet worden gezegd dat het ontwerp voor de grondwet van Thorbecke de monarchie in stand hield. Dit kwam in de eerste plaats omdat Thorbecke de koning (Willem II) nodig had, zo lag dat in die tijd. Zoiets is nu ondenkbaar.
Er is nog een tweede reden. Thorbecke had wel iets anders aan zijn hoofd dan de monarchie. In feite voerde hij een liberaal programma uit dat een halve eeuw eerder door een zekere Donker Curtius op de ma was gelegd. De belangrijke punten uit dit programma waren: gelijkheid voor de wet, directe verkiezingen, ministeriele verantwoordelijkheid en openbaarheid van financien. Voor ons onvoorstelbaar dat in die tijd een dergelijk programma aan de orde was. Er stond dus veel op het spel en de hervormingsgezindheid van de liberalen was op dat moment gigantisch. In onze tijd kunnen we uit de weigering van Rutte om ook maar iets te veranderen opmaken dat daar niets meer van over is.
De liberalen van 150 jaar geleden hadden een ambivalente houding ten aanzien van de monarchie. Zij zagen die als steunpilaar voor de eenheidsstaat. De eenheidsstaat vormde een belangrijk tegenwicht tegen het toenmalige establishment, een oligarchie die weinig last had van belastingen en de baantjes verdeelde. Deze oligarchie stond garant voor de lethargie die Nederland in economisch opzicht in die tijd vertoonde. Een andere reden voor Thorbecke om de monarchie op te nemen in de grondwet lag in het gebrekkige functioneren van de staat en daarmee de repressie die zij kon uitoefenen. Dit bleek in de dertiger jaren (het Amsterdams belastingoproer) maar ook in de veertiger jaren. Het aantal mensen in de bedeling steeg tussen 1841 en 1847 voortdurend. In het jaar voorafgaand aan de grondwetswijziging waren er vele oproeren. De angst voor de ‘menigte’ zat er behoorlijk in bij de elite; die werd weggenomen door ee slagvaardige staat en de repressie die hierdoor kon worden uitgeoefend. De directe verkiezingen die voortvloeiden uit de grondwet van Thorbecke waren beslist nog geen algemene verkiezingen. De massa, de armen en de ongeletterden, hoorde er nog niet bij. Het zou nog meer dan een halve eeuw duren voordat vertegenwoordigers van socialistische partijen mede de Nederlandse politiek konden bepalen. Thorbecke wist met zijn grondwet van 1848 met behulp van de monarchie de eenheidsstaat in repressieve zin vorm te geven. Dat laatste is in de de geest van Thorbecke niet meer nodig; de zogenaamde volkssouvereiniteit is in theorie een feit. Ook liberalen hebben de monarchie niet meer nodig…….
Waarom, zo blijft de vraag, geen einde maken aan de monarchie. Een nog grotere vraag is waarom Rutte dit niet wil. Moest hij ooit opstappen als voorzitter van de JOVD op grond van zijn republikeinse gezindheid? Is hij bang dat iets dergelijks zich zal herhalen?
Er is nog een andere mogelijkheid. De rem die Rutte namens de regering zet op republikeinse ontwikkelingen zou een andere achtergrond kunnen hebben nu er een Kamermeerderheid is voor ‘modernisering’ van de monarchie. Misschien wil hij nagaan of zo’n Kamermeerderheid ook nog tot iets in staat is. Want wat is gemakkelijker dan de monarchie te hervormen of te ‘moderniseren’: er is een meerderheid voor in de Kamer; Nederland wordt wat democratischer en het levert nog geld op ook.
Als je als volksvertegenwoordiging niet in staat bent die kans te grijpen dan moet er niet gezeurd worden wanneer straks iedereen op Wilders gaat stemmen.
Peter Posthumus